धनगढी धनगढी उपमहानगरपालिकाका मेयर नृप बहादुर वडको कार्यकक्षतर्फ जाने मुल ढोकामै उपमहानगरको गौरब गर्न लायक परियोजना भन्दै प्रस्तावित फोहरमैला ब्यवस्थापन केन्द्रको नक्सा सहितको बोर्ड राखिएको छ । तर धनगढीको मुख्य बजारको सडक किनारमा बिहानै थुप्रिने फोहरले यो बोर्डलाई गिज्याइरहेको हुन्छ ।
धनगढीको मुख्य बजारमा जिल्लाकै प्रशासनिक केन्द्र जिल्ला प्रशासन कार्यालयको मूल गेट नजिकै, पशु सेवा कार्यालयको अगाडिपट्टि र संघीय प्रहरी इकाई कार्यालयको अगाडि मुल सडकमा बिहानै फोहोरको डुंगुर थुप्रिन्छ । १० बज्दा सम्म उपमहानगरको सरसफाई टोलीले त्यो फोहर आफ्नो ट्याक्टरमा राखेर लैजान्छ । तर लगेर फाल्ने कहाँ ? उपमहानगरको अहिलेको प्रमुख समस्या यही हो ।
“अहिले वडा नम्बर १ को शिबनगरमा नगरपालिकाको जग्गा छ, त्यहाँ खाल्डो भएकोले त्यही फाल्ने गरेका छौं”–उपमहानगरको सामुदायिक विकास शाखाका प्रमुख टंक बिष्टले भने । शिबनगरमा फोहोर फाल्न थालिएको पनि धेरै भएको छैन् । यस अघि उपमहानगरले नगर भित्रका अन्य होचो र खाल्डो भएका स्थानमा पनि फोहोर फाल्ने गरेको थियो ।
धनगढी उपमहानगरपालिकाका १९ वडा मध्ये मुख्य शहरी क्षेत्र रहेका वडा नम्बर १, २, ३, ४, ५, ७ र ८ बाट मात्रै दैनिक १६ मेट्रिक टन फोहोर संकलन हुन्छ । उपमहानगरको फोहोर ब्यवस्थापनको जिम्मेवारी रहेको सामुदायिक विकास शाखाका अनुसार वडा नम्बर ७ र ८ को ब्यवसायिक क्षेत्रबाट मात्रै फोहोर संकलन गरिन्छ । वडा नम्बर १, २, ३, ४ र ५ मा बस्ती क्षेत्रबाट पनि फोहोर संकलन गर्ने गरिएको छ । अहिले फोहोर संकलन गर्दा सड्ने र नसड्ने दुबै खाले फोहोरलाई संगै संकलन गर्ने गरिएको छ ।
शहरीकरण बढ्दै गएसंगै फोहोर ब्यवस्थापन चुनौति बन्दै गएको उपमहानगरको ठम्याई छ । अल्पकालीन समाधानका लागि उपमहानगरपालिकाको स्वामत्विमा रहेका गहिरो भू–भागका जमिनहरुमा फाल्ने गरिए पनि त्यसले भोली समस्या निम्तिने भएकोले दीगो समाधानको प्रयास भइरहेको उपमहानगरका प्रमुख नृप बहादुर वड बताउँछन् ।
धनगढी उपमहानगर क्षेत्रमा एसियाली विकास बैंकको ऋण सहयोगमा संचालन हुन गइरहेको क्षेत्रीय शहरी विकास आयोजनाले समेत फोहोरमैला ब्यवस्थापन केन्द्र बनाउने तयारी गरेको थियो । यही आयोजनाले बनाउने तयारी गरेको फोहोरमैला ब्यवस्थापन केन्द्रको बिस्तृत नक्सा मेयरको कार्यकक्ष प्रवेश गर्ने मूल ढोकामा झुण्ड्याइएको छ । तर फोहोर ब्यवस्थापन केन्द्र स्थापनाका लागि उपमहानगरपालिकाले तोकेको स्थानका जनता भने कुनै पनि हालतमा त्यहाँ फोहोर मैला ब्यवस्थापन केन्द्र स्थापना हुन दिने पक्षमा छैनन् । वडा नम्बर २ को भारतीय सीमा नजिक मोहना नदीको किनारको भू–भागमा उपमहानगरले फोहोरमैला ब्यवस्थापन केन्द्र बनाउन खोजिरहेको छ ।
तर त्यहाँ जाँदा वडा नम्बर १ को बस्तीहरु भएर जानुपर्ने भएपछि वडा नम्बर १ को सरस्वतीनगरका बासिन्दाले त्यहाँ बनाउन नदिन आन्दोलन नै गरिरहेका छन् । वडा नम्बर १ का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका सरस्वतीनगरका बासिनदा कृष्ण मल्लले फोहोरमैला ब्यवस्थापन केनद्रका कारण स्थानीयमा श्वासप्रवासको रोग लाग्न सक्ने र खानेपानी समेत दुषित हुने भएपछि आफुहरुले त्यसको बिरोध गरिरहेको बताए ।
उपमहानगरपालिकाले फोहोर गरे बाफत होटल, रेष्टुरेण्ट, पसल र शहरी क्षेत्रका घरधनिहरुसित केही कर संकलन गरिरहेको छ । धनगढी–१ को पशु सेवा कार्यालय नजिकै घर भएका शैलेन्द्र भट्टले चोकमा फोहार थुपार्ने र ट्याक्टरमा राखेर अन्यत्र लैजाने गरिएपनि त्यसले फोहोरमैलाको उचित ब्यवस्थापन हुन नसक्ने बताए । पशु सेवा कार्यालयको नजिकै उपमहानगरपालिकाले फोहोर थुपार्ने गरेको छ । “कुनै दिन बन्द परिदियो भने दिनभरी फोहार त्यही हुन्छ, त्यसले वरीपरीका मान्छे र बटुवालाई समेत असर गरिरहन्छ”– भट्टले भने ।
धनगढीको मुख्य बजारमा रहेको सेती अस्पताल संगै जोडिएर अहिले चारवटा निजी अस्पताल सञ्चालनमा छन् । अस्पतालहरुले समेत फोहोर ब्यवस्थापनको उचित प्रवन्ध गरिरहेका छैनन् । अस्पतालको फोहोर घरबाट, होटल, रेष्टुरेण्ट र अन्य ब्यवासयिक क्षेत्रबाट निस्कने फोहर भन्दा खतरनाक हुन्छ । मानव शरीरमा लागेका घाउचोट सफा गरिएका कपडा, शल्यक्रिया गरिएका मानव अङ्ग समेत त्यो फोहोरमा हुन्छन् ।
अहिले सबै खाले फोहोर एकै तरिकाले संकलन गर्ने र ब्यवस्थापन गर्ने काम भइरहेको छ । उपमहानगरका सफाई कर्मचारीले अस्पतालको फोहोर संकलन गर्दैनन् । यस्तो फोहोर निजी क्षेत्रबाट संकलन गरिदै आएको छ । नजी क्षेत्रबाट संकलन गरिने यस्तो फोहारे कहाँ लगेर बिसर्जन गरिनछ, कसैको जानकारीमा छैन् । उपमहानगरपालिकाको फोहरो ब्यवस्थापनको जिम्मेवारी लिएको सामुदायिक विकास शाखाका प्रमुख टंक बिष्ट अस्पतालको फोहारे कहाँ लगिन्छ भन्नेमा आफुहरुलाई कुनै जानकारी नभएको बताउँछन् ।
अस्पतालमा स्थान अभावका कारण एक संस्थालाई निश्चित रकम तिरेर फोहोर ब्यवस्थापन गर्दै आएको धनगढीको मुख्य बजारमा रहेको सिटी पोलिक्निकका एक कर्मचारीले बताए ।
ब्यवस्थित फोहोरमैला ब्यवस्थापन केन्द्र बनाउन नसक्दा जहाँ गहिरो सार्वजनिक जग्गा देख्यो त्यही फोहोर फाल्ने गरिएको छ । उपमहानगरपालिकाले यसरी अस्थायी रुपमा गरिरहेको ब्यवस्थापनले भोली फेरी समस्या निम्तिने खतरा रहेको छ । भोलीको समस्यालाई उपमहानगरले पनि आकंलन गरेको छ । मेयर वड भन्छन्–“शहरी क्षेत्र र शहरी जनसंख्या बढ्दै गएको छ, त्यसले फोहोर बयवस्थापन चुनौतिपूर्ण बनदै गएको छ, जग्गा खोज्यौं तर स्थानीयको अवरोधले काम गर्न पाइरहेका छैनौं, छिट्टै नया ब्यवस्थापनको खोजी गर्छौं ।”