गत डिसेम्बर सन् २०१९ को अन्त्यतिर चीनको वुहान शहरबाट शुरु भई विश्वव्यापी महामारीको रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) विश्वका २०५ मुलुकमा फैलिएको छ । अहिलेसम्म ६० हजार बढी मानिसको ज्यान लिइसकेको छ भने ११ लाख ३३ हजारभन्दा बढी संक्रमित भएको अवस्था छ ।
अर्थतन्त्र र समृद्धिको हिसाबले सगर चुमेका युरोप, अमेरिका, स्पेन, इटाली जस्ता मुलुकहरु कोरोना भाइरसका अगाडी निरीह बनेका छन् । संयोग नै हुनसक्छ प्रत्येक १०० वर्षमा यस्ता अकल्पनीय माहामारीले संसारलाई त्रस्त बनाएको देखिन्छ । चाहे त्यो सन् १७२० मा डेढ लाख बढीको ज्यान लिनेगरी फैलिएको प्लेग रोग होस् वा सन् १८१८ मा एशियाली मुलुकहरुमा फैलिएको कोलेराको महामारी नै किन नहोस् । सन् १९२० मा डरलाग्दो गरी करिव २ बर्षसम्म प्लेग रोगका सिकार हुनेको संख्या त २ देखि ५ करोड पुगेका समाचार छन् । प्राकृतिक विपदका अन्य प्रकोप र त्यसले निम्त्याउने क्षतिको तुलनामा यो जैविक महामारी अत्यन्तै खतरनाक छ । हुन त यी शताब्दीका बिचमा पनि विभिन्न प्रकारका महामारीजन्य प्रकोप फैलिएका छन् । विभिन्न प्रकारका फ्लु, प्लेग, डेंगु, इबोला लगायत संक्रमण त हामीले सुनेका, देखेका समाचार बनेका छन् ।
स्वास्थ्य सम्बन्धी पुर्वाधार, चिकित्सकीय सेवा, रोग र उपचारमा उल्लेख्य अनुसन्धान गरेका संयुक्त राज्य अमेरिकामा यो आलेख तयार गर्दैगर्दा २,७७,६०७ संक्रमित छन् । मृत्यु हुनेको संख्या ७,४०६ पुगेको छ भने निको भएर घर फर्किनेको संख्या १२२८३ छ । यसमध्ये न्युयोर्क स्टेटको मात्र तथ्यांक हेर्ने हो भने भयावह ढंगले वृद्धि भैरहेको छ । आजको मितिसम्मका जम्मा संक्रमित १,०३,४७६ मध्ये ३,२१८ को मृत्यु भएको समाचारले सबैलाई तरंगित बनाएको छ । तुलनात्मक रुपले संक्रमण दर हेर्दा पनि गत मार्च ४ तारेखमा १५८ जनामा संक्रमण पुष्टि भएको थियो भने सो मितिमा अमेरिकामा मृत्यु हुनेको संख्या ११ जना मात्र थियो । तर एक महिनाको अन्तराल (अप्रिल ) मा संक्रमित संख्या २,७७,००० र मृत्यु ७,४०३ जना पुगेको छ ।
त्यस्तै गरी संक्रमण अत्यन्तै तिव्र रुपमा बढेको इटालीमा १,१९,८२७ जना बिरामी छन् । मर्नेहरुको संख्या १४,६८१ जना पुगेको छ भने १९,७५८ निको भएर घर फर्केका छन् । त्यस्तै स्पेनमा संक्रमण, मृत्यु र रिकभर हुनेको संख्या क्रमशः १,२४,७३६ जना, ११,७४४ जना र ३४,२१९ जना छ ।
नेपाल पनि यसको जोखिमबाट अछुतो रहने कुरो रहेन । अहिलेसम्म जम्मा संक्रमित संख्या ९ जना पुष्टि भएको छ । यद्यपि आगामी हप्तासम्म र आगामी दुई हप्तापछि यो कुन रुपले वृद्धि हुन्छ भन्ने कुराको दृश्य कस्तो हुने भन्ने निश्चित गर्ने छ । किनकि यो सातामात्र भारतबाट नेपाल भित्रिनेहरुको औपचारिक संख्या (नाकाबाट) करिब डेढ लाख भए पनि खुला सीमाबाट भित्रिनेको अभिलेख नै छैन भन्दा पनि हुन्छ ।
यो विश्वव्यापी संक्रमणले महान शक्तिशाली भनिने मुलुकहरू लगाएत विकासशील र विकासोन्मुक मुलुकहरू सबैलाई चुनौती दिएको छ । उपचारको कुनै गुन्जायस नै नभएको यो रोगले इटालीमा मात्र ६० भन्दा बढी डाक्टरहरुको ज्यान गएको छ । मानिस–मानिसबीचको दुरी कायम नगरी संक्रमितबाट बच्न नसकिने यो मिसायल रूपी भाइरसले अत्यधिक जन घनत्व र व्यस्त शहरमा आक्रमण गरिसकेपछि जति नै मेहनत गरे पनि संक्रमितबाट हुने खतरा रोक्न सकिरहेका छैनन् । त्यसैले कोरोना विरुद्ध लड्ने उपायहरु वा बच्ने उपायहरू अपनाएरै यो महामारीबाट बच्न सकिन्छ भन्ने सन्देश जनस्तरमा पुर्याउनु अत्यावश्यक छ ।
कोरोना विरुद्धको लडाइँमा विश्व, देश र देशवासी एक ढिक्का हुनुपर्छ, हुनुको विकल्प छैन ।
कोरोना कहरले पुँजीको आर्जनबाट मात्र अरुभन्दा भिन्न र श्रेष्ठ हुन सकिन्छ भन्ने कथित कल्पनाको सत्यलाई त्रासदीमा रूपान्तरित गरिएको छ । मानिस–मानिस, देश–महादेशका र समग्रमा विश्वमा विविध प्रकारका दुरी र दिवारहरुलाई गर्ल्याम्मै ढालिरहेको छ । सामुहिक शक्तिको महशुस गराइरहेको छ । हामी पूर्वीय सभ्यताका सन्तानहरुलाई एकान्तवासको अभ्यास गराइ रहेको छ । यसबाट जन्मेको निराशा र बैराग्यलाई आशा र उज्यालोका रुपमा लैजान विश्वभरका सरकारहरुले आफ्ना नागरिकहरुलाई विभिन्न प्रकारका राहत, सान्त्वना, सचेतना र दवाव दिइरहेका छन् । सरकारहरुका आ–आफ्ना चरित्र (पुँजीवादी, समाजवादी ) अनुसार जनताका असजिलाहरुलाई सम्बोधन गर्ने प्याकेज, यो महामारीका विरुद्ध प्रत्यक्ष रुपमा लड्ने स्वास्थ्यकर्मी, सुरक्षाकर्मी, संचारकर्मी लगायत सेवा र उत्पादनका क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिकहरुलाई उच्च मनोवल, त्याग र समर्पणको भावना सहितको उर्जा र सम्मानको वातावरण निर्माण गरेका छन् ।
हामी नागरिकहरुले पनि सरकारले घोषणा गरेको लकडाउनको अक्षरसः पालना, नियमित साबुन पानीले हात धुने, नित्य सरसफाइ, मास्कको प्रयोग, सफा र स्वस्थ खाना, नियमित व्यायाम, सृजनात्मक काममा समय व्यतित आदि गरी एकान्तबासलाई अनुशासनका रुपमा पालना गरी यो शक्तिशाली आन्दोलनलाई साथ दिनुपर्दछ ।
यो युद्ध समग्र रुपमा बिश्वकै साझा लडाइँ हो । पछिल्ला ४ बर्ष यताको इतिहास हेर्ने हो भने हरेक १०० बर्षमा ठुलो महामारी भएको छ ।
सन् १७२० मा करिब १ लाख ५० हजारको ज्यान गएको थियो । रोग फैलिएको एक महिनामै पचास हजारभन्दा बढी मानिस मरेका थिए । यो रोगको संक्रमण करिब दुइ वर्षसम्म रह्यो ।
*सन् १८२० कोलेराको महामारी फैलियो । विशेष गरि एशियाली देशहरुमा (जापान, नेपाल, भारत, थाइल्यान्ड, फिलिपिन्स, ओमान, चीन, मौरिसस, सिरिया) यसले लाखौंको ज्यान लियो । इन्डोनेसियामा मात्र १ लाख बढी मानिस मरे ।
* सन् १९२० मा स्पेनिस फ्लुको महामारी फैलियो । १९१८ देखि नै देखिएको फ्लुले सन् १९२० मा महामारीको रुप लियो । यो महामारीले करिब ५ करोड मानिसको ज्यान लिएको थियो ।
सन् २०२० को डिसेम्बरमा चीनको वुहानबाट फैलिएको नोवेल कोरोना (कोभिड–१९) विश्वका करिब २०५ देशमा फैलिएको छ । हालसम्म यसले ६० हजार बढीको ज्यान लिसकेको छ ।
कोरोना भाईरस महामारी महत्वपूर्ण चासो र जिम्मेवारीको क्षेत्र त हो नै त्यसमा हाम्रो देश र हाम्रो सरकारले गर्नुपर्ने कामहरु र यसले लिनुपर्ने बाटोले संक्रमण कसरी रोक्ने ? नागरिकको योगदानलाई कसरी सुनिश्चित गर्ने, मानिसहरुको राज्यप्रतिको भरोसामा कसरी विश्व स्तर आश्वस्त बनाउने भन्नेमा योजनाबद्ध रुपले आफ्ना अभियान, अभिव्यक्ति, तयारीहरुले पुष्टि गर्नुपर्छ । यसका लागी तीनै तहका सरकारहरुले गर्नुपर्ने महत्वपूर्ण कार्यहरु छन् ।
जसमध्ये –
– आपसी समन्वय
– सामूहिक प्रयास
– हरेक घरधुरी, टोल, वडा, स्थानीय तहमा व्यक्तिगत विवरणको अभिलेखन ।
– विपद व्यवस्थापनमा काम गरेका रास्ट्रसेवक, सुरक्षाकर्मी, सञ्चारकर्मी, पेन्सनर, गैरसरकारी क्षेत्र, राजनीतिक अगुवा आदिको रोस्टर तयारी, योजना निर्माण ।
– सीमामा रहेका नेपालीहरुको सीमा वारी ल्याई कोरेन्टाइन व्यवस्थापन ।
– स्वाव परीक्षणमा तिव्रता ।
– सम्भावित बिरामीको संख्या आँकलन गरी थप भौतिक पूर्वाधार निर्माण । – स्वास्थ्यकर्मीहरुको उच्च मनोबल तयार गर्न शतप्रतिशत सुविधा र विमा व्यवस्था ।
– सुरक्षा, संचार, चालक, सफाइ श्रमिकहरुप्रतिको सम्मानोचित व्यवहार, सेवा सुविधा, विमा आदिको बन्दोबस्त ।
– तत्काल सेवा लिन स्थानीय तहमा सम्पर्क व्यक्तिको नाम, सम्पर्क नम्बर ।
– संक्रमित, संक्रमितको आशंका भएका मानिसहरुसँग मानवीय व्यवहार ।
– सम्भावित खाद्य अभाव र भोकमरीबाट पार पाउने भरपर्दो योजना । किसानहरुलाई उत्साहित बनाउन कृषि बीमा ।
– वर्गीय अवस्थालाई मध्यनजर गरी न्यायोचित आपूर्तिको व्यवस्था, लकडाउनलाई प्रभावकारी बनाउन घुम्ती पसल सञ्चालन ।
– हरेक ४ दिनमा कम्तिमा सरकारका तर्फबाट जनताका नाममा सम्बोधन ।
– सरकारको नाममा जम्मा भएको राहत रकम र कारोबार र खर्चहरुको पब्लिक अडिट ।
अन्तमा, सरकार आफ्नो समयकालको सबै प्रकारको सहज–असहज परिस्थितिको नेतृत्व गर्ने जननिर्वाचित वैधानिक सँस्था हो । विषम परिस्थितिलाई जस्तोसुकै अवस्थामा पनि पार लगाउँछु भन्ने दृढता र प्रतिज्ञा नेतृत्वमा हुनुपर्छ । यसो भन्दैमा सरकार आफैले सबै प्रकारका कहर सहेर एक्लै यो अवस्थालाई पार लगाउनुपर्छ भन्ने होइन । नेतृत्वले व्यवस्थापक मात्र भैदिए हुन्छ । सरकारले गरेको होस्टेमा हैंसे गर्ने काममा नेपाली समाज र विश्व समाज जहिल्यै तयार रहन्छ ।